Αντικείμενο του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη θεωρητική παράδοση της Σχολής της Φρανκφούρτης μέσα από τη διερεύνηση των κεντρικών θεωρητικών ζητημάτων που συγκροτούν το θεωρητικό ρεύμα της Κριτικής θεωρίας, η εξέταση του ιδιαίτερου θεωρητικού προσανατολισμού κάθε συγγραφέα και η ανάδειξη των ομοιοτήτων και των διαφορών μεταξύ των διαφορετικών «γενεών» της Κριτικής θεωρίας. Το μάθημα στοχεύει στη διερεύνηση της προβληματικής της επικαιρότητας της Κριτικής θεωρίας θέτοντας στο επίκεντρο τον ιδιαίτερο προσδιορισμό των σχέσεων εξουσίας και ιδεολογίας που χαρακτηρίζει την Κριτική θεωρία καθώς και το θεμελιώδες πρόβλημα της μετάβασης από τη θεωρία στην πράξη. Tο μάθημα οργανώνεται με άξονα τον σχολιασμό επιλεγμένων κειμένων διαφορετικών εκπροσώπων της Κριτικής θεωρίας.

Το μάθημα αποσκοπεί:

• στην εξοικείωση των φοιτητών/τριών με τους κύριους εκπροσώπους, την ιστορική εξέλιξη και τις προοπτικές της Κριτικής θεωρίας σήμερα.
• στην επεξεργασία των βασικών εννοιών, των κύριων προβληματικών και των κεντρικών ερωτημάτων που καθόρισαν την πορεία της Κριτικής θεωρίας, η μετεξέλιξή τους στον χρόνο και η επικαιρότητά τους στη σύγχρονη συζήτηση.

Περιεχόμενο μαθήματος

  1. Η Σχολή της Φρανκφούρτης από την «κοινωνική φιλοσοφία» στην εμπειρική έρευνα
  2. Κοινωνία και κοινωνικές επιστήμες
  3. Πολιτισμός – Κουλτούρα – Ιδεολογία
  4. Τα δεδομένα και η κριτική – Γνώση και διαφέρον
  5. Εξουσία, αυθεντία και αυταρχισμός
  6. Η διαλεκτική του Διαφωτισμού
  7. Η κριτική του εργαλειακού Λόγου και η προβληματική της πραγμοποίησης
  8. Κριτική κοινωνική οντολογία και αρνητική διαλεκτική
  9. Όροι και προϋποθέσεις της επικοινωνίας
10. Τα όρια της επικοινωνίας
11. Κοινωνική παθολογία του Λόγου και λογική της αναγνώρισης
12. Οι μορφές τέχνης και η κριτική τους
13. Συμπεράσματα

Μαθησιακά αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, ο/η φοιτητής/τρια θα είναι σε θέση να:

α) γνωρίζει τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Σχολής της Φραγκφούρτης και τη συμβολή τους στη διαμόρφωση της θεωρητικής παράδοσης της Κριτικής θεωρίας.
β) γνωρίζει τις κεντρικές προβληματικές που καθόρισαν την Κριτική θεωρία και να αντιλαμβάνεται τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις μεταξύ των διαφορετικών εκπροσώπων της τόσο συγχρονικά όσο και διαχρονικά.
γ) να κατανοεί την πορεία και την ιστορική εξέλιξη της Κριτικής θεωρίας μέσα στον χρόνο.

Βιβλιογραφία

• Adorno, T.W. & Horkheimer, M. (1996). Διαλεκτική του Διαφωτισμού: Φιλοσοφικά αποσπάσματα. Μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου. Αθήνα: Νήσος.
• Benjamin, W. (2019). Κείμενα 1934 – 1940. Επιλογή, επιμ. Γιώργος Σαγκριώτης. Αθήνα: Άγρα.  
• Habermas, J. (1990). Κείμενα γνωσιοθεωρίας και κοινωνικής κριτικής. Μτφρ. Αντώνης Οικονόμου. Αθήνα: Πλέθρον. 
• Habermas, J. (1997). Η ηθική της επικοινωνίας. Ηθική του διαλόγου – Σημειώσεις για ένα πρόγραμμα θεμελίωσης. Μτφρ. Κωνσταντίνος Καβουλάκος. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις.
• Horkheimer, M. (1984). Φιλοσοφία και κοινωνική κριτική. Μτφρ. Αντώνης Οικονόμου. Αθήνα: Ύψιλον.
• Horkheimer, M., Fromm, E. & Marcuse, H., (1996). Αυθεντία και οικογένεια: θεωρητικά σχεδιάσματα. Μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου. Αθήνα: Νήσος.
• Jay, M. (2009). Η διαλεκτική φαντασία: Μια ιστορία της Σχολής της Φρανκφούρτης και του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας, 1923-1950. Μτφρ. Φώτης Τερζάκης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
• Καβουλάκος, Κ. (1996). Γιούργκεν Χάμπερμας: τα θεμέλια του Λόγου και της κριτικής κοινωνικής θεωρίας. Αθήνα: Πόλις.
• Keucheyan, R. (2017). Αριστερό ημισφαίριο: Μια χαρτογραφία της νέας κριτικής σκέψης. Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας. Αθήνα: Angelus Novus.
• Marcuse, H., Adorno, T.W., Horkheimer, M., & Lowenthal, L. (1984). Τέχνη και μαζική κουλτούρα. Μτφρ. Ζήσης Σαρίκας. Αθήνα: Ύψιλον.