To μάθημα εξετάζει, πρώτον, την έννοια και το ρόλο των δικαιωμάτων από τη σκοπιά της ηθικοπολιτικής φιλοσοφίας. Τα δικαιώματα αποτελούν κανονιστικά ισχυρές ασφαλιστικές δικλίδες που προστατεύουν το άτομο, καθιστώντας σχετικά ανίσχυρες τις αξιώσεις στο όνομα της κοινωνικής ευημερίας ή άλλων συλλογικών στόχων. Διερευνάται τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Δεύτερον, εξετάζει τις σύγχρονες θεωρίες κοινωνικής δικαιοσύνης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση ιδίως στο έργο του John Rawls και δευτερευόντως του Ronald Dworkin και του Robert Nozick. Μελετώνται, επίσης, οι θεωρίες περί αξιοκρατίας και ικανοποίησης βασικών αναγκών, καθώς και η προσπάθεια υπέρβασης της προβληματικής της διανεμητικής δικαιοσύνης από τη σκοπιά του κοινοτισμού και του μαρξισμού. Στο πλαίσιο του μαθήματος αναλύονται οι βασικές έννοιες της σύγχρονης ηθικοπολιτικής φιλοσοφίας και οι απόπειρες να προσδιοριστεί η σχέση μεταξύ «ορθού» και «αγαθού», αλλά και οι υποκειμενιστικές και αντικειμενιστικές θεωρήσεις του αγαθού βίου.

Το μάθημα αποσκοπεί:

• στην κατανόηση της έννοιας και του ρόλου των δικαιωμάτων
• στην κατανόηση των διαφορετικών ερμηνειών της κοινωνικής δικαιοσύνης στη σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία σε συνάφεια με την ευρύτερη παράδοση της αρχαίας και νεότερης σκέψης
• στην βαθύτερη κατανόηση των σχέσεων ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον του υπό κανονιστική σκοπιά
• στην κατανόηση της δομής της κανονιστικής σκέψης και τις ενεχόμενες έννοιες.

Περιεχόμενο μαθήματος

  1. Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ: Βασικές έννοιες (δεοντοκρατία, συνεπειοκρατία/τελολογία, περφεξιονισμός, ηθικός πλουραλισμός, υποκειμενισμός και αντικειμενικό αγαθό)
  2. BERNARD WILLIAMS ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟ: Οι μερικευτικές προσηλώσεις, η αμεροληψία και η προαγωγή του αγαθού
  3. RAWLS Ι. Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΩΣ ΑΚΡΙΒΟΔΙΚΙΑ: Η κατασκευή της πρωταρχικής θέσης∙ το πέπλο της άγνοιας και τα πρωταρχικά αγαθά∙ η καντιανή ιδέα του προσώπου
  4. RAWLS ΙΙ. Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ: Το τρίπτυχο ελευθερίας, ισότητας και αδελφοσύνης∙ η αρχή της διαφοράς και τα φυσικά χαρίσματα ως κοινωνικό κεφάλαιο∙ από τον κλασικό φιλελευθερισμό στη «δημοκρατική ισότητα»
  5. RAWLS ΙΙΙ. Η ΕΥΤΑΚΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ: Η αριστοτελική αρχή∙ η σταθερότητα του πολιτεύματος και το αίσθημα δικαιοσύνης∙ η προβληματική της κοινωνικής αλληλεγγύης
  6. NOZICK: H «ιστορική» θεωρία της δικαιοσύνης και τα δικαιώματα ως «πλευρικοί περιορισμοί»∙ η ιδιοκτησία επί του εαυτού
  7. DWORKIN Ι. «ΑΣ ΠΑΡΟΥΜΕ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ»: Τα δικαιώματα ως «ατού κατά της γενικής ευημερίας»∙ η κριτική στην ισότητα της ευημερίας
  8. DWORKIN ΙΙ. Η ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ: Το τεστ του φθόνου∙ τα ηθικά θεμέλια του φιλελευθερισμού∙ η ερμηνευτική ενότητα ισότητας και ελευθερίας
  9. FEINBERG: Οι βάσεις της επάξιας ανταμοιβής και οι θεμιτές θεσμικές προσδοκίες∙ ισότητα και αξιοκρατία
10. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΩΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ: Το πρόβλημα της οριοθέτησης των αναγκών∙ αντικειμενικές ανάγκες ή υποκειμενικές προτιμήσεις;
11. Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ Ι. ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ: Ο κοινοτισμός και η υπέρβαση της δικαιοσύνης∙ ατομικά και συλλογικά δικαιώματα∙ η συγκρότηση του εαυτού και οι στόχοι του (Sandel)∙ oι πηγές του εαυτού και τα ύψιστης τάξεως αγαθά (Taylor)∙ η αναβίωση του νεο-αριστοτελισμού και η κριτική στο νεοτερικό υποκείμενο (MacIntyre)
12. Η ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΙΙ. ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ: Τα όρια της διανεμητικής δικαιοσύνης∙ έχει ο μαρξισμός θεωρία περί δικαιοσύνης; (Wood)∙ ο ορισμός της εκμετάλλευσης (Cohen)
13. ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: Προτεραιότητα του ορθού ή του αγαθού;

Μαθησιακά αποτελέσματα

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος η φοιτήτρια/τής θα είναι σε θέση να:

• κατανοεί την έννοια των δικαιωμάτων και τη σημασία τους για την προστασία της ατομικής ακεραιότητας και αξιοπρέπειας
• διακρίνει τις αξιώσεις στο όνομα της δικαιοσύνης από τα αιτήματα προαγωγής της κοινωνικής ευημερίας
• παρουσιάζει τις διαφορετικές σύγχρονες θεωρίες περί κοινωνικής δικαιοσύνης
• κατανοεί τη σχέση ανάμεσα στο άτομο και την κοινότητα
• συνειδητοποιεί το φιλοσοφικό υπόβαθρο σημαντικών ηθικοπολιτικών συγκρούσεων
• πραγματευτεί θεωρητικά ένα θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης.

 Περισσότερες πληροφορίες και υλικό υποστήριξης στις σελίδες του ηλεκτρονικού μαθήματος.